Stevena Seidman. Społeczne tworzenie seksualności. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2012.
Kamila Sowińska
Najnowsza książka Stevena Seidmana Społeczne tworzenie seksualności, to pierwsza przetłumaczona na język polski publikacja tego autora. Ukazała się nakładem wydawnictwa PWN w serii „Socjologia Współczesna” w 2012 roku. Autorem tłumaczenia jest Paweł Tomanek. W oryginale książkę The Social Construction of Sexuality opublikowało Wydawnictwo W.W. Norton & Company w Nowym Yorku w 2003 i 2010 roku.
Steven Seidman to amerykański socjolog związany ze State University of New York w Albany, jeden z najbardziej znanych teoretyków z zakresu socjologii seksualności. Jest autorem licznych artykułów i książek na temat ponowoczesnej teorii społecznej, teorii queer, etyki seksualnej, homoseksualizmu, socjologii kultury, m.in.: Romantic Longings. Love in America 1830-1980 (wyd. 1991), Embattled Eros: Sexual Politics and Ethics in Contemporary America (wyd. 1992), Queer Theory/Sociology (wyd. 1996), The New Social Theory. Contemporary Debates (wyd. 2001), Handbook of Lesbian and Gay Studies (wyd. 2002)[1]. Jeden z artykułów Seidmana, zatytułowany „Koniec teorii socjologicznej: ponowoczesna nadzieja” został zamieszczony w tomie Współczesne teorie socjologiczne w 2006 roku[2].
Socjologia seksualności jest dyscypliną nową. W Polsce, jak twierdzi Jacek Kochanowski, są to ciągle badania marginalne[3]. Potwierdza to również Jacek Maria Kurczewski, pisząc: „Zadziwiające jest, że po dekadach emancypacji socjologia wciąż nie może pogodzić się z tym, że stosunki płciowe są zarazem stosunkami społecznymi i tworzą bazę więzi społecznej”[4].
Przegląd publikacji dotyczących socjologii seksualności na przestrzeni ostatnich lat wskazuje na zaledwie kilka lektur dotyczących tej kwestii. W 1974 roku ukazała się książka pod redakcją Kazimierza Imielińskiego, zatytułowana Seksuologia społeczna. Zagadnienia psychospołeczne, której autor stwierdza, iż seks jest miarą uspołecznienia jednostki, gdyż właśnie w nim przejawia się pozytywny lub negatywny stosunek człowieka do człowieka[5].
Interesująca jest także książka Wojciecha Klimczyka, zatytułowana Erotyzm ponowoczesny (Kraków 2008), traktującą „erotyzm jako zbiór funkcjonujących w przestrzeni publicznej refleksji dotyczących seksualności”[6]. Omawiając przemiany seksualności w kulturze, autor rozpoczyna od przedstawienia ponowoczesnych sposobów jej rozumienia, aby potem przejść do ukazania jej przejawów w środkach masowego przekazu. To połączenie eseju naukowego z atrakcyjną lekturą. Nieco inne spojrzenie proponuje praca pod redakcją Jacka Marii Kurczewskiego zatytułowana Praktyki cielesne (Warszawa 2006). Publikacja ta przedstawia różnorodne formy życia seksualnego, m.in. przemiany obyczajowości cielesnej w mediach, naturyzm czy badania nad subkulturą sadomasochistyczną [BDSM-ową].
Kwestiom przemian obyczajowych miłości i związanej z nią seksualności jest poświęcona książka Tomasza Szlendaka Architektonika romansu. O społecznej naturze miłości erotycznej (Warszawa 2002). Jej autor zajmuje się analizą społecznego umiejscowienia miłości w kontekście konstruktywizmu i teorii ewolucyjnych. Konstruktywistyczny model podejścia do zjawiska seksualności prezentuje też publikacja Moralne obrazy. Społeczne i socjologiczne (de)konstrukcje seksualności pod redakcją Ewy Banaszak i Pawła Czajkowskiego (Wrocław 2008). Tematyką ewolucji seksualności w Polsce i na świecie zajmują się również autorzy pracy Przemiany seksualności pod redakcją Marty Kaczorek i Krzysztofa Stachury (Gdańsk 2009). Kinga Woźniak w książce: Seks i seksualność w dobie ponowoczesności (Opole 2012), przedstawia seksualność z punktu widzenia biologicznego, antropologicznego i społeczno-kulturowego. Godna polecenia jest także publikacja Seksualność człowieka pod redakcją Grzegorza Iniewicza i Magdaleny Majas (Kraków 2011), omawiająca kulturowe, prawne, jak i praktyczne aspekty seksualności.
Zajmując się seksualnością warto zwrócić uwagę na badanie Zbigniewa Izdebskiego Seksualność Polaków na początku XX wieku (Kraków 2012). Interesująca jest także książka, której autorem jest Anthony Giddens, Seksualność, miłość i erotyzm we współczesnych społeczeństwach (Warszawa 2006), omawiająca znaczenie miłości, seksualności i erotyzmu w życiu publicznym.
Wszystkie te publikacje prezentują zaledwie fragmenty szerokiej problematyki dotyczącej seksualności. Praca Seidmana postuluje nowoczesne ujęcie seksualności widzianej oczami socjologia. Jej tłumaczenie na pewno wzbudzi zainteresowanie czytelników, zwłaszcza, że w Polsce: „brakuje rzeczowej, rozsądnej rozmowy na temat tego, czy odmienność seksualna jest naprawdę groźna”[7] .
Autor Społecznego tworzenia seksualności przedstawił ewolucję spojrzenia na kwestię seksualności od XIX wieku do czasów współczesnych. Książka zawiera mnóstwo odwołań do teorii naukowych z dziedziny antropologii, historii i socjologii seksualności. Zaprezentował również swoje badania na przykładzie Stanów Zjednoczonych, które mogą być dobrym odniesieniem do zrozumienia pojmowania seksualności w Polsce, ponieważ książka ta uświadamia nam, że: „seksualna różnorodność nie jest czymś strasznym, groźnym czy niebezpiecznym”[8]. Innowacyjność badań Seidmana opiera się na przekonaniu, iż żaden przejaw seksualności nie może być oceniany bez odwołania do kontekstu społecznego. To społeczeństwo podejmuje decyzję, czy jest on moralny, czy nie. W Polsce ten konstruktywistyczny pogląd jest dopiero rozwijany, a w jego propagowaniu na pewno bardzo pomoże książka badacza, która nie będzie służyć tylko socjologom, ale także zwykłym ludziom, gdyż jest oparta właśnie na ich doświadczeniach.
W naszym kraju osoby mające odmienne preferencje seksualne są często traktowane jako niemoralne, stąd potrzeba wprowadzenia różnicującego spojrzenia na seksualność, którą proponuje w swojej pracy Seidman. Publikacja ta jest też pozycją wartą polecenia w kontekście polskiej dyskusji na temat odmienności seksualnej czy postrzegania seksualności w kontekście politycznym.
Polską recepcję tej książki można znaleźć w książce wspomnianego już Jacka Kochanowskiego, pt. Socjologia seksualności. Marginesy (Warszawa 2013). Uznaje on pracę Seidmana za istotne źródło inspiracji dla swojej książki, w której zajmuje się społeczną analizą seksualności i społeczną teorią queer, ujmowanymi z różnych perspektyw, m.in. socjologii wiedzy, ciała, emocji, badaniami z nurtu gender i performatyką.
Książka Seidmana składa się z czterech części. Pierwsza jest poświęcona dogłębnej analizie różnorodnych koncepcji i teorii seksualności, w tym Freudowskiej psychoanalizie, która w opinii autora stała się początkiem postrzegania seksualności w ujęciu psychospołecznym[9]. Seidman przywołuje też teorie marksistowskie i feministyczne, które uznają obecność seksu w sferze publicznej. W swoich rozważaniach opiera się na badaniach konstruktywistycznych zakładających, że „seksualność jest rezultatem złożonych procesów społecznych (…) które nadają znaczenie ludzkim działaniom”[10]. Na poparcie swojej tezy przywołuje badania socjologów brytyjskich i amerykańskich, a także historyków i filozofów, powołując się na prace Michela Foucaulta i Judith Butler.
W części drugiej Seidman proponuje szerokie spojrzenie na kwestie polityki i etyki seksualności. Ukazując wpływ omówionych teorii, przedstawia społeczne ujęcie seksualności w odniesieniu do tożsamości seksualnej. Rozważa ją w kontekście homoseksualizmu, ruchów gejowskich, lesbijskich i biseksualnych. Wynikiem pojawienia się gejów i lesbijek w życiu społecznym jest, jego zdaniem, powstanie nowego prądu politycznego – polityki queer, która ma sprzyjać akceptacji różnorodności seksualnej. Podobne cele stawiają sobie organizacje zrzeszające osoby biseksualne. Ogromnie interesującą kwestią, którą porusza w swojej książce Seidman, jest kształtowanie się i zmiany modelu kultury tożsamości płciowej[11], sposobów jej współczesnego postrzegania i oporu wobec niej.
W trzeciej części autor przedstawia wpływ instytucji społecznych i sposobów kontrolowania przez państwo seksualności, m.in. w zakresie cielesności kobiet, równouprawnienia homoseksualistów, czy małżeństw „międzyrasowych”. Istotną kwestią jest wpływ kultury popularnej (omówionej w kontekście obrazów filmowych) i medycyny na współczesną zmianę postrzegania ludzkiej seksualności[12]. Jest to temat, który na pewno zainteresuje zarówno polskich badaczy seksualności, jak i czytelników, szczególnie, że powstają nowe prace analizujące wpływ seksualności na kulturę popularną i medialną[13].
Ostatnia część publikacji jest poświęcona etyce seksualnej. Autor omawia problem pornografii, prostytucji i zachowań sadomasochistycznych. Przywołuje budzącą ciągłe kontrowersje kwestię małżeństw osób homoseksualnych, przyznając im prawo do promowania różnorodności w Stanach Zjednoczonych. Ten problem na gruncie polskim jest trudnym, nieustannie poruszanym tematem, a publikacja Seidmana stanie się na pewno znaczącym głosem w tej dyskusji.
Książka jest napisana jasnym, przystępnym językiem, zaś terminologia w niej użyta została wyróżniona w tekście. Zawiera obszerną bibliografię prac dotyczących seksualności od 1960 roku do 2006 roku. Znaczącym walorem pracy jest jej wielowątkowość. Publikacja została uporządkowana, podzielona na części i rozdziały, które nie są zbyt rozbudowane, dzięki czemu łatwo i szybko można do nich wrócić. Jasny, klarowny wywód, przypominający podręcznik historii seksualności, sprawia, że można ją czytać jak literaturę pozwalającą czytelnikowi zrozumieć przemiany, jakim uległa seksualność od XIX wieku do czasów współczesnych. Każdy rozdział jest poświęcony osobnemu zagadnieniu, omówione zostały też poszczególne pojęcia z zakresu seksualności i sposoby ich współczesnego postrzegania. Seidman przytacza argumenty różnych stron, nie oceniając ich, nie narzuca też odbiorcy swojego zdania. Swoje wnioski opiera na badaniach, wywiadach i obserwacjach. Ogromnym walorem książki jest przejście od historii do socjologii seksualności, pozwalające na swobodną lekturę nawet czytelnikowi niebędącemu specjalistą w tej dziedzinie. Dla części odbiorców mankamentem publikacji może być nadmiar przywołanych przykładów i stanowisk, a także nazbyt rozbudowana część historyczna, która niekiedy przeważa nad całością i marginalizuje wnioski wynikające z analizy socjologicznej, czego przykładem jest obszerny pierwszy rozdział dotyczący Zygmunta Freuda. Mimo to książka jest bardzo cenną i innowacyjną pozycją z zakresu socjologii seksualności.
Publikacja Społecznego tworzenia seksualności w Polsce w 2012 roku na pewno wpłynie na przemyślenie zawartych w niej kwestii w kontekście zmiany postrzegania seksualności i sposobu myślenia o niej. Bo, jak zapowiada Kochanowski, już niebawem w naszym kraju będą widoczne podstawowe kierunki współczesnych przemian seksualności[14]. Można się także spodziewać, że dokona ona zmian w myśleniu o seksualności, które sprawią, że „świat seksualny i społeczny stanie się bardziej ludzki”[15].
W zakończeniu książki autor zwraca uwagę na trudności, jakie wiążą się z dyskusją na temat seksualności. Jedną z nich jest wpływ polityków, którzy: „grają na lękach seksualnych obywateli (…) tworzą atmosferę paniki moralnej”[16]. Do rozsądnej dyskusji nad seksualnością niepotrzebny jest nadmiar emocji, ale uwzględnienie wyników badań, doświadczeń ludzkich i zrozumienie społecznych konsekwencji różnorodnych form seksualności[17]. W opinii Seidmana seksualna różnorodność nie jest niebezpieczna, gdyż „potencjalnie wszyscy jesteśmy seksualnymi outsiderami”[18].
[1] http://www.albany.edu/sociology/fac_profile_Seidman.shtml [dostęp, 16.05.2014]
[2] S. Seidman, „Koniec teorii”, w: Współczesne teorie socjologiczne, wybór i oprac. A. Jasińska- Kania, t.1, Warszawa 2006, s. 44-56.
[3] J. Kochanowski, „Wstęp”, w: Socjologia seksualności. Marginesy, Warszawa 2013, s. 9.
[4] J. M. Kurczewski, „Praktyki cielesne”, w: Praktyki cielesne, red. J.M. Kurczewski, Warszawa 2006, s. 68.
[5] K. Imieliński, „Wstęp”, w: Seksuologia społeczna. Zagadnienia psychospołeczne, Warszawa 1974, s.7.
[6] W. Klimczyk, „Początek”, w: Erotyzm ponowoczesny, Kraków 2008, s. 18.
[7] J. Kochanowski, „Przedmowa do wydania polskiego”, w: S. Seidman, op.cit., s. 15.
[8] Ibidem, s. 9.
[9] S. Seidman, op.cit., s.56.
[10] J. Weeks, Sexuality, London 1986, s.26. Cyt. za, Ibidem, s.71.
[11] S. Seidman, „Bunt przeciwko tożsamości płciowej” (współpraca S.Pennington i C. J. Sojka), [w:] op.cit., s. 129-150.
[12] Ibidem, s. 179.
[13] Są to m.in. książki: A. Lewicki, Seks i Dziesiąta Muza. Erotyzm, relacje intymne i wzorce genderowe w kinie przedkodeksowym (1894-1934), Wrocław 2011; L. Williams, Seks na ekranie, Warszawa 2013.
[14] J. Kochanowski, op.cit., s.29.
[15] S. Seidman, op.cit., s.43.
[16] Ibidem, s. 263.
[17] Ibidem, s. 265.
[18] Ibidem, s. 102.
