https://doi.org/10.51897/interalia/FYXK6899
Od kampowej burleski do (post)konstruktywistycznego performansu.O sposobach noszenia sztucznej szczęki w poezji Mirona Białoszewskiego
Anna Filipowicz
Uniwersytet Gdański
Abstrakt
Współczesny „zwrot materialistyczny” skłania do ponownego przemyślenia potencjału gender i queer studies poprzez konfrontowanie ich zakresu z refleksją nad tym, co rzeczywiste i namacalne. Dotyczy to zwłaszcza podejścia do problemu ciała zanurzonego w empirii choroby, a już zwłaszcza niepełnosprawnego, które wymaga przeszczepu lub noszenia protezy. Bywa ono bowiem ujmowane jako znak podmiotowości „w ruchu”, zawsze gotowej na tożsamościowe „złożenie” oraz relacyjne stawanie-się-z-innym. Uzupełniane poprzez substytuty niepełnosprawne ciało przestaje w ten sposób podlegać reżimom wiedzy/władzy, zyskując w zamian nowy polityczny potencjał, który daje się odczytać w porządku subwersji i emancypacji. Szkoła sztucznych zębów (1978) Mirona Białoszewskiego wydaje się syntezą queerowych antycypacji poety oraz jego wyprzedzających epokę zainteresowań sferą ciała postludzkiego. Opisywane w utworze kłopoty użytkownika protezy obejmują bowiem namysł nad zarówno zdyskursywizowaną, jak i oporną wobec władzy dyskursu stroną materialnej rzeczywistości. Noszenie sztucznej szczęki ujawnia więc w utworze kulisy „teatru ról społecznych”, sposoby kreowania normatywnej tożsamości człowieka jako twórcy, partnera seksualnego, uczestnika życia codziennego. Staje się jednak także pretekstem dla bardziej fundamentalnych, ontologicznych rozpoznań – do kwestionowania granicy między podmiotem i przedmiotem, a zwłaszcza między biologicznym istnieniem oraz jego technologicznym przedłużeniem. Niepiękne, niesprawne i coraz bardziej nie-ludzkie ciało zdradza tu dzięki protezie swój kolejny po queerowaniu, performatywny aspekt, mocno zakorzeniony w fenomenie dysponujących sprawczością realiów. U Białoszewskiego otwiera to podmiot na hybrydyczną egzystencję, będącą już zawsze skutkiem pozostawania-w-relacji oraz nieustannych negocjacji z dyktującymi warunki rzeczami. Poetycki namysł nad taką nieesencjalną tożsamością zdecydowanie wykracza tym samym poza ramy poststrukturalistycznego paradygmatu. Obraz współkonstytuującego się z protezą człowieka można by już raczej umieścić w perspektywie poszukiwań wyprzedzających posthumanizm.
Słowa kluczowe: nowy materializm; „zwrot ku rzeczom”; sprawczość; rzeczy; burleska; kamp; niepełnosprawność; proteza (zębowa)
From a Campy Burlesque to a (Post)Constructivist Performance: Miron Białoszewski’s Poetry on Wearing Dentures
Abstract
The recent “materialist turn” is prompting scholars to rethink the potential of gender and queer studies by confronting their thematic scope with reflections on the real and the tangible. This is especially true of the approach to the problem of the body immersed in the empirics of illness, particularly the disabled body, which requires a transplant or a prosthesis. Such a body is sometimes taken as a sign of subjectivity “in motion,” always ready for an “assemblage” of identities and relational becoming-with-the-other. Supplemented by substitutes, the disabled body thus ceases to be subject to regimes of knowledge/authority, gaining instead a new political potential that can be read within the order of subversion and emancipation. Miron Białoszewski’s The School of Artificial Teeth (1978) seems to be a synthesis of the poet’s queer anticipations and an interest in the posthuman body, that was far ahead of his time. Indeed, the troubles of the denture wearer described in this text include a reflection on the material aspect of reality, which is both discursivized and resistant to the power of discourse. Wearing dentures thus reveals the backstage of the “theater of social roles,” exposing the construction of a person’s normative identity as author, sexual partner, and participant in everyday life. Yet, wearing dentures also serves as a pretext for more fundamental, ontological considerations – for questioning the boundary between subject and object, and especially between biological existence and its technological extension. Thanks to the prosthesis, the unbeautiful, disabled, and increasingly non-human body reveals its performative aspect, as does the queer body. In Białoszewski’s case, this opens the subject to a hybrid existence, which is the result of relationality and constant negotiation with objects that dictate the terms. Białoszewski’s poetic reflection on such a non-essentialist understanding identity thus goes beyond the of the poststructuralist paradigm; the image of the human being co-assembling the self with a prosthesis anticipates posthumanism.
Keywords: new materialism; “turn towards things;” agency; thing; burlesque; camp; disability; (dental) prosthetics