https://doi.org/10.51897/interalia/UDIA7006
„Męska przyjaźń”. Kilka uwag o kondycji męsko-męskich relacji we współczesnej kulturze Zachodu
Bartek Lis
Muzeum Współczesne, Wrocław
Abstrakt
Homofobia stanowi przeszkodę w nawiązaniu bliskich, intymnych przyjaźni między mężczyznami. Mityczna opowieść o braterstwie mężczyzn może się realizować jedynie na polu bitewnym albo w innych ekstremalnych warunkach, a i wtedy ta wymuszona cielesna bliskość nie jest wolna od komentarzy suponujących homoseksualność. Kres męskiej, romantycznej przyjaźni, to jednak wydarzenie z najnowszej historii. Michel Foucault koniec bliskich relacji pomiędzy mężczyznami łączy z zagęszczeniem dyskursu na temat seksualności, w tym z powstaniem współczesnej opowieści o homoseksualności jako oddzielnej kategorii tożsamościowej, a nie tylko jednym z wielu sposobów realizacji erotycznych pragnień. Dwóch mężczyzn, lub dwie kobiety albo incydentalnie wyróżniających swoje ciała, albo też, co wcale tak rzadkie nie było, budujących swoje pragnienia, fantazje, ale także codzienne praxis w oparciu o drugą osobę tej samej płci, zostało „wyróżnionych” jako odszczepieńczy gatunek. Homoseksualność w zachodniej kulturze stała się cechą. Cechą o nędznej proweniencji, świadczącą o z góry zakładanych, kiepskich walorach moralnych osoby, którą miałaby opisywać, a co równie istotne w kontekście androcentrycznej kultury Zachodu – dowodzącą niemęskości podmiotu (gdy mowa o mężczyznach). Dyskryminacja tych, których homoseksualności jesteśmy pewni, albo której się domyślamy (operując dostępnym i rozpowszechnionym stereotypem o zniewieścieniu sodomitów) służy nie tylko napiętnowaniu i ukaraniu seksualnych dysydentów, lecz także ma spełniać inną funkcję. Oddalenia podejrzeń o własną homoseksualność, co jest wskazane jeśli uznać niski status tejże w naszej kulturze, odbywa się za sprawą budowania fizycznego i symbolicznego dystansu pomiędzy mężczyznami, albo takiego zarządzania „bliskością” by wnioski dla obserwatora były jednoznacznie świadczące o heteroseksualności rzeczonych. Ciągnie to za sobą bardzo konkretne konsekwencje dla konstrukcji i jakości męsko-męskich nie-erotycznych, nie-seksualnych relacji. Foucault w jednym z wywiadów miał powiedzieć: „Zniknięcie przyjaźni jako społecznej instytucji oraz ustanowienie homoseksualności jako społecznego/politycznego/medycznego problemu, są ze sobą powiązane”. Pojawienie się nowych definicji i koncepcji ludzkiej seksualności skutkowało stopniowym rekonfigurowaniem kategorii „męskiej, romantycznej przyjaźni”, co zakładało nie tylko fizyczne oddalenie korpusów w przestrzeni (wcześniej pocałunek dwóch mężczyzn choć mógł być odebrany jako „erotyczny”, to jednak wcale nie musiał być interpretowany jako przejaw seksualnego zainteresowania), ale również przeformułowanie podstaw i warunków „męskiej przyjaźni” tak by jakiekolwiek suponowanie homoseksualnych pragnień było niemożliwe. W eseju autor przedstawia społeczne ramy współczesnego dyskursu o męsko-męskich relacjach/stycznościach w przestrzeni (o różnym charakterze: od incydentalnych, koleżeńskich po przyjacielskie) szczególną uwagę zwracając na te, w których jeden z podmiotów jest mężczyzną w dominującym stopniu homoseksualnym. Autor ilustruje swoje wnioski i komentarze fragmentami wywiadów z gejami, które przeprowadził podczas pracy nad swoim doktoratem.
Słowa kluczowe: dyskurs o (homo)seksualności, relacje pomiędzy gejem a heteroseksualistą, kontrola społeczna, przyjaźń, braterstwo, bliskość
“Male friendship”. A few remarks on the condition of male-to-male relations in the contemporary Western culture
Abstract
Homophobia poses an obstacle to close and intimate relations between men. The mythical narrative about the brotherhood of men can unfold only in the battlefield or other extreme conditions, and even then this forced material bond is targeted with homosexual allusions. The end of masculine and romantic friendship is part of the contemporary history. Michel Foucault links the end of close relations between men with the intensification of the discourse on sexuality, including the emergence of a contemporary narrative about homosexuality as a separate identity category and not only as one of many ways of realising one’s erotic desires. Two males or two females, who either have different bodily expressions or construct their desires, fantasies and their daily praxis in relation to a person of the same sex, which is not a rare thing, were targeted as an alien species. Homosexuality has become a determinant in the Western culture. It has been looked at as a determinant of a pitiful origin and the group which it describes has been considered morally flawed and also (which is important in the androcentric context of the Western culture) lacking in masculinity (when referring to gay men). Discrimination against those whose homosexuality has been proved or those who seem very likely to be homosexual (when one utilizes all the exhausted stereotypes about the effeminacy of „sodomites”) is not only about stigmatizing and punishing sexual dissidents, but also about taking any suspicions of homosexuality away from the perpetrators of discrimination. Such a cleansing technique is deemed a necessary survival tactic because of the low status homosexuality is granted in our culture. It is enacted through the construction of physical and symbolic distance between men or such a “management” of closeness which would make it obvious to the outside observer that the men are heterosexual. This determines the male-to-male non-erotic and non-sexual relations. In one of the interviews Foucault claimed that the disappearance of friendship as a social institution and the setting of homosexuality as a social/ political/ medical problem are strictly related. The emergence of new definitions and conceptions of human sexuality resulted in a gradual reconfiguration of the categories of „male, romantic friendship”, which involved greater separation between male bodies (back in times a man-to-man kiss was not considered at once a sign of sexual infatuation) and also the reframing of the foundations and conditions of „male friendship” to avoid any suspicions of homosexuality. In the article the author discusses the social frames of the contemporary discourse on male-to-male relations/ meetings in space (of different kinds – casual, everyday; colleague-to-colleague; friend-to-friend), placing an emphasis on those in which one of the subjects is a homosexual male. The author supports his conclusions and commentaries with excerpts from the interviews with gays that he conducted when he was working on his PhD thesis.
Keywords: discourse of (homo)sexuality, relations between gay and heterosexual men, social control, friendship, brotherhood, closeness
